راهنمای ژانرهای سینمایی - وبلاگ بام دماوند

به گزارش وبلاگ بام دماوند، شناخت ژانر در سینما (و بعلاوه ادبیات) یکی از الزامات نقد هنری محسوب می گردد، ابزاری مطمئن برای پرداختن به سوژه (اینجا فیلم و سینما)، در راستای آنالیز و تحلیل محتوا و فرم آن

وبلاگ بام دماوند| ژانر های سینمایی در عین سادگی شان به شدت پیچیده اند: از پشتوانه غنی تاریخی ای برخوردارند که در گذر زمان افت وخیز های زیادی را تجربه نموده است. چراغ راه سینمادوستان و سینماگران بوده اند و شناخت دقیق شان عیار قضاوت مان را درباره فیلم های سینمایی بالا می برد. در کتاب پیش رو، تلاش شده برای اولین بار در قالب یک اثر تألیفی و کاربردی جهت این شناخت هموار گردد. خوانندگانی که پیش از این مجبور بودند دانش سینمایی خود را در زمینه ژانر با رجوع به منابع پراکنده و محدود افزایش دهند حالا مجموعه ای مفصل در اختیار دارند که قرار است منظره دقیقی از ده ژانر اصلی برای شان ترسیم کند.

به گزارش وبلاگ بام دماوند؛ شناخت ژانر در سینما (و بعلاوه ادبیات) یکی از الزامات نقد هنری محسوب می گردد، ابزاری مطمئن برای پرداختن به سوژه (اینجا فیلم و سینما)، در راستای آنالیز و تحلیل محتوا و فرم آن. اثبات چنین ادعایی چندان سخت نیست، کافی است نگاهی بیندازیم به چگونگی شکل گیری ژانر ها: ژانر های سینمایی در ابتدای پیدایش خود ناظر به قراردادی نانوشته بین استودیو های فیلمسازی و مخاطبان بوده اند به این صورت که انتظارات تماشاگران از فیلم ها و استقبال آن ها از آثار معین فیلمسازان و تهیه نمایندگان را به سمت فراوری آثاری با قواعد امتحان پس داده سوق می دادند تا با تکرار آن قواعد راهی برای بازگشت و تامین سرمایه بیابند (ص 15 راهنمای ژانر)

درواقع اول فیلم ها ساخته شدند و از دل اشتراکات آن ها دسته بندی ژانری شکل گرفت و در مرحله بعد شناخت این ژانر ها و ویژگی هایشان به یکی از روش های آنالیز و تحلیل فیلم ها بدل شد. البته این بخش از ماجرا بیشتر به وسیله منتقدان اجرا شده که در پی روش هایی برای دسته بندی و تحلیل فیلم ها بوده اند؛ بنابراین ژانر ها به اسم ابزاری برای تفکیک و دسته بندی فیلم ها بستر مناسبی را در اختیار ما قرار می دهند تا نخستین گام ها را برای تحلیل و شناخت فیلم ها برداریم، به این ترتیب که با استفاده از ویژگی هایی که برای هریک از این دسته های شناسایی شده، فیلم مورد نظر خود را مورد آنالیز و سنجش کیفی قرار دهیم.

تشخیص ژانر های سینمایی شاید به ظاهر ساده به نظر برسند، اما وقتی از آن ها به اسم بستری برای تحلیل ویژگی ها و ارزش های سینمایی (هنری) یک فیلم استفاده گردد، بسیار پیچیده خواهند بود. چرا که ژانر های گوناگون هریک به نوعی از پشتوانه غنی تاریخی برخوردارند که با گذر زمان پوست انداخته و تغییر می نمایند، ویژگی هایی از آن ها حذف شده و ویژگی هایی تازه به آن ها افزوده می گردد؛ بنابراین برخورداری از ماهیتی این چنین که در حال دگرگونی و تغییر است باعث می گردد ژانر نسبتی با زمانه برقرار کند که در تحلیل های ژانری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. (برای نمونه تفاوت ژانر وسترن در دهه پنجاه میلادی با ژانر وسترن در دهه نود را در نظر بگیرید)

با توجه به آنچه گفته شد می توان حدس زد که تا چه میزان ژانر ها و شاخصه هایشان وابسته به خاستگاه جغرافیایی و به تبعیت از آن فرهنگ و تاریخ آن جغرافیاست. فرهنگی که با رسوخ در زندگی فردی و اجتماعی در فیلم ها هم منعکس شده و نهایتا سر از ژانر ها در آورده است. به نظر ژانر وسترن نمونه بسیار خوبی برای درک این ویژگی مهم است. ژانری که خاستگاه آن سینمای امریکاست (البته به علت قدمت و قدرت سینمای امریکا اغلب ژانر ها به نوعی از دل سینمای امریکا برخاسته اند) ژانر وسترن به لحاظ محتوایی با تاریخ و فرهنگ غرب امریکا گره خورده است، بسیاری از شاخصه های بصری و محتوایی آن از دل این فرهنگ بیرون آمده است؛ که تکرار آن ها در نخستین فراوریات این فیلم ها به تدریج ویژگی های این ژانر را شکل داده است. اما در همین ژانر که به شدت متکی به خاستگاه خود است هم می توان ویژگی هایی یافت که در نظام های فرهنگی و اجتماعی دیگر هم قابل مشاهده است.

اهمیت درک و شناخت ژانر بر علاقمندان جدی سینما پوشیده نیست، اما این مسئله که فی نفسه در مطالعات سینمای دنیا از اهمیت بسیاری برخوردار است، وقتی وارد سینمای ایران می گردد، چه از منظر فراوری آثار سینمایی و چه از منظر بکارگیری آن در مطالعات سینمایی از اهمیتی دو چندان برخوردار می گردد. بخش مهمی از این مسئله ناشی از تفاوت های فرهنگی و تاریخی خاستگاه اصلی ژانر ها و عناصری ست که پشتوانه این ژانر ها شناخته می شوند. مسئله ای که باعث می گردد که این سوال به وجود آید که آیا بدیل این ژانر ها در ایران، در امتداد الگو های تثبیت شده اصلی ژانر ها قرار می گیرند یا نه؟

در همین زمینه در پیشگفتار کتاب راهنمای ژانر هم از زبان حسین معززی نیا آمده: صندلی، تعریف و اهمیت ژانر در سینمای ما همواره مسئله ای مبهم و سوءتفاهم برانگیز بوده. هرچه قدر در حوزه فراوری ابهام داریم، در تعریف و تحلیل مبانی ژانر هم دچار آشفتگی هستیم. به آرشیو مطبوعات و کتاب های سینمایی مان که سر بزنید، از دهه های دور تا سال های اخیر، به ندرت متن خوب و جامعی در تعریف مفهوم ژانر و دامنه های آن می یابید ... در نتیجه، بسیاری از جوان های سینمادوست و آن ها که تازه به مطالعات سینمایی علاقه مند شده اند، از همان ابتدا با اطلاعات غلط و تعاریف ناقصی روبرو می شوند که آن ها را درباره مفهوم و کارکرد ژانر دچار گمراهی می نماید. (ص14)

باید پذیرفت که با وجود رشد چشمگیر کتاب های تئوریک در حوزه سینما هنوز جای کتاب هایی جامع در حوزه آنالیز و شناخت ژانر های سینمایی با توجه به اهمیت بسیار این حوزه خالی ست؛ بنابراین تا حد زیادی این ادعای نویسنده کتاب را می توان پذیرفت که راهنمای ژانر؛ معرفی و آنالیز ده گونه سینمایی، تلاش شده در قالب یک اثر کاربردی جهت این شناخت هموار گردد.

خوانندگانی که پیش از این مجبور بودند دانش سینمایی خود را در زمینه ژانر ها با رجوع به منابع پراکنده و محدود افزایش دهند حالا مجموعه ای مفصل در اختیار دارند که قرار است تصویر دقیقی از ده ژانر اصلی سینمایی برایشان ترسیم کند. کتاب راهنمای ژانر که به تلاش یحیی نظری و به وسیله نشر چشمه منتشر شده، در واقع حاصل مجموعه پرونده هایی ست که چندی پیش در مجله 24 منتشر می شد. پرونده هایی موضوعی که بخشی از آن ها به معرفی ژانر های سینمایی اختصاص داشتند؛ مجموعه مطالبی ساده و آموزشی که به نیت توضیح مبانی اولیه سینما گرد آوری (ترجمه و تالیف شده بودند). یحیی نطنزی با کنارهم قرار دادن این پرونده ها، بازنگری و افزودن مقالاتی به آن مجموعه حاضر را گرد آورده که نباید آن را با یک کتاب جامع در حوزه ژانر اشتباه گرفت که خود اثر هم چنین ادعایی را ندارد بلکه معطوف به معرفی و آنالیز ده گونه سینمایی از جمله علمی-خیالی، وحشت، فانتزی، انیمیشن، کمدی، تاریخی، نوآر، جنگی، وسترن و ملودرام است.

البته در این رهگذر از زیر ژانر ها هم غفلت نشده و برای مثال در گونه سینمای وحشت به زیر شاخه های اسلشر، اسپلتر، جی هارور، جالو، کی هارور و فیلم های زامبی محور هم به طور کلی اشارات سودمندی شده است. به این ترتیب کتاب حاضر در واقع حاصل قلم نویسندگان و مترجمان گوناگونی ست که نطنزی کوشیده در قالبی کارآمد و سودمند برای علاقمندان این حوزه آن ها را تنظیم کند به گونه ای که لااقل در حوزه این ده ژانر علاوه بر آشنایی با مبانی اولیه و اصلی ژانر ها جوابگوی سوالات احتمالی همباشد.

از جمله ویژگی های قابل اشاره کتاب که آن را از دیگر آثار مشابه متمایز می سازد بخش هایی ست که به آنالیز و تبیین شاخصه های این ژانر های ده گانه در سینمای ایران پرداخته است و کوشیده نسبت سینمای ایران با این ژانر ها را روشن ساخته و از این منظر به دلایل فقدان بعضی ژانر ها در سینمای ایران هم بپردازد.

به گمان نگارنده کتاب راهنمای ژانر، آنگونه که از اسم آن انتظار می رود اثری بسیار سودمند برای شناخت ده ژانر مورد اشاره محسوب می گردد، ساختار کتاب متکی به متن هایی کوتاه است که پازل وار در کنار هم نشسته منظره مورد نظر مولف کتاب را کامل می نماید، این اجازه را می دهد که خواننده به واسطه کوتاهی متن ها ارتباط ساده تری با آن ها برقرار سازند، مخصوصا که سادگی زبان آن ها هم مزید بر آن شده تا علاوه بر راحتی ارتباط با کتاب، اثری کارآمد برای برداشتن نخستین گام ها در جهت درک بهتر فیلم و سینما باشد. هر چند که از چنین ساختاری نمی توان انتظار ایجاز و یک دستی متونی را که به وسیله یک نویسنده و با رویکردی از پیش برنامه ریزی شده نوشته شده، داشت.

با این حال کتاب حاضر آنقدر مطلب خواندنی و ارزنده در خود جمع نموده است که بتوان به علاقمندان سینما پیشنهاد کرد که در خواندن آن تردید ننمایند. البته باید توجه داشت راهنمای ژانر اثری نیست که آن را یکبار خواند و از آن را کنار گذاشت، بلکه ماهیت کتابی مرجع را دارد که علاقمندان سینما به مناسبت های مختلف می توانند به سراغ آن بروند.

منبع: فرادید